Twierdza Boyen w Giżycku

KALENDARIUM BUDOWY
4 września 1844r., o godz. 18, miała miejsce uroczystość położenia kamienia węgielnego pod budowę twierdzy. W uroczystości tej, obok mieszkańców miasta na czele z burmistrzem Braunsem, landratem Bielitzem i przewodniczącym rady miasta Koblitzem, udział wziął Minister Wojny gen. von Boyen oraz szef Korpusu Inżynieryjnego gen. von Aster. W zamurowanej szklanej tubie znalazły się: dokument podpisany przez uczestników ceremonii, plan budowy twierdzy, jej szkic, almanach dworu i państwa z 1844r., rocznik wojskowy z 1844r. i po jednej sztuce wszystkich monet z tegoż roku. Tym samym rozpoczęto oficjalnie budowę twierdzy. Na mocy AOK z 24 grudnia 1846r., chcąc uhonorować postać gen. von Boyena i jego wysiłki na rzecz wybudowania twierdzy w Giżycku, nadano jej miano Feste „Boyen”. Jej bastiony otrzymały nazwy: Hermann, Ludwig, Leopold (imiona generała), Schwert, Recht oraz Licht (trzy elementy herbu von Boyenów - Miecz, Prawo i Światło).

Interesujący jest fakt, iż budowę twierdzy rozpoczęto nie mając do końca uregulowanej kwestii praw do gruntów, na których ona powstawała. Cały omawiany obszar, położony między dzisiejszym Kanałem Łuczańskim, a Niegocińskim, znajdował się na terenie dawnego folwarku dominialnego (Domänen-vorwerk Lőtzen) Stary Dwór, który od 1831r. znajdował się w prywatnych rękach. Główna część, wraz z zamkiem i innymi przyległymi budynkami należała do Christopha Gramatzky'ego z Dunajek (Duneyken), który w 1841r. odsprzedał wspomniany teren porucznikowi w stanie spoczynku Heinriciemu. Łącznie był to obszar o powierzchni 958 mórg. Pozostała część, tj. 399 mórg, była w posiadaniu innych mieszkańców Giżycka. W 1843r. omawiany teren został zmierzony i oszacowany. Z całością dokumentacji zapoznał się i zaakceptował 26 paĄdziernika 1843r. mjr Westphal.
28 lutego 1844r. odkupiono od Friedricha Griegela, właściciela rakami, 21 mórg 178 prętów za cenę 950 talarów. W dalszej kolejności, na mocy umowy z 28 maja 1846r.(!), w drodze wywłaszczenia Wojskowy Urząd Skarbowy odkupił od Heinriciego 14 parceli o powierzchni 577 mórg 137 prętów, bez ustalania ceny, oraz 3 morgi 50 prętów za 327 talarów i 23 srebrne grosze. W tym samym czasie odkupiono także młyn Rafalken wraz z przynależnym terenen o powierzchni 235 mórg 121 prętów, a także kuĄnię. Ostatecznie proces wykupu gruntów zakończono w 1852r., a więc 8 lat po rozpoczęciu inwestycji. 6 maja 1852r. mjr Westphal podpisał ostateczną umowę z Heinricim, w której wykupił pozostałą część gruntów, wraz z zamkiem, o pow. 56 mórg 110 prętów. Łącznie Heinrici miał uzyskać kwotę 8000 talarów, lecz z racji przejęcia przez armię jego długów wypłacono mu 1 paĄdziernika gotówką 2375 talarów. Zamek stał się siedzibą dyrektora budowy twierdzy, zaś większość wykupionych budynków wykorzystywano na potrzeby pracujących robotników i do celów magazynowych, po czym stopniowo były rozbierane.

Czynnikiem, który w istotny sposób wpływał na przebieg prac budowlanych, były finanse. Nie chcąc znacząco obciążać i tak napiętego budżetu państwa, król zalecił rozciągnięcie budowy w czasie. Z jednej strony nie wymuszało to wyodrębniania corocznie znaczących kwot, a z drugiej strony przedłużało koniunkturę gospodarczą, dając regionowi miejsca pracy.
Na prace przygotowawcze w 1843r. wypłacono 1856 talarów. W kolejnych latach środki finansowe kształtowały się następująco:

1844 - 64360,00 talarów,
1845 - 102195,00 talarów,
1846 - 141258,00 talarów,
1847 - 97505,00 talarów,
1848 - 64007,00 talarów,
1849 - 92353,00 talarów,
1850 - 83629,00 talarów,
1851 - 72830,00 talarów,
1852 - 74322,00 talarów,
1853 - 68644,00 talarów,
1854 - 69954,00 talarów,
1855 - 89937,00 talarów,
1856 - 95717,00 talarów,
1857 - 90801,00 talarów,
1858 - 51824,00 talarów,
1859 - 40665,00 talarów,

Łącznie do 1860r. koszty budowy wyniosły 1 301 857 talarów.

W początkowym okresie prowadzono szeroko zakrojone prace ziemne i melioracyjne. Zakończyły się one najprawdopodobniej w 1845r., po czy przystąpiono do kopania fos i wznoszenia wału głównego. W zależności od ukształtowania terenu wały wznoszono częściowo poprzez niwelację terenu, a także poprzez usypywanie. Prace te ukończono ok. 1850r., przy czym w obszarze bram i naroży bastionów, a więc w miejscach, w których niezbędne były prace murarskie, kontynuowano je aż do roku 1854. W ich trakcie przewieziono w obie strony ok. 101 tys. m3 kamieni oraz ok. 3,5 mln. m3 ziemi.

W 1847r. przystąpiono do prac murarskich, podczas których wybudowano obie kaponiery frontu IV wraz z ich poteraami dobiegowymi oraz poternę wjazdową na dziedziniec śródszańca. Obie kaponiery miały dwie kondygnacje i kształt litery V. Posiadały dziedziniec wewnętrzny. Na górnej kondygnacji znajdowało się 6 stanowisk działowych, natomiast w narożnikach górnej i w dolnej kondygnacji znajdowały się stanowiska karabinowe. Komunikację między kondygnacjami zapewniały dwie klatki schodowe. W dolnej kondygnacji umieszczono furtę do fosy. W tym samym czasie wymurowano zewnętrzną część Bramy Giżyckiej.

W kolejnym roku powstała wewnętrzna część Bramy Giżyckiej oraz bramy: Kętrzyńska i Prochowa. Bramy Giżycka i Kętrzyńska tworzyły główny ciąg komunikacyjny. W ich sieni znajdują się wnęki dla strzelców, natomiast po obu stronach Bramy Kętrzyńskiej zlokalizowano pomieszczenia wartownicze ze strzelnicami. Brama Giżycka wyposażona była w most zwodzony. Brama Prochowa, w kurtynie frontu VI, zapewniała dodatkową komunikację dla oddziałów znajdujących się poza twierdzą. Czwartą bramą była Brama Wodna, która miała umożliwić dostarczanie zaopatrzenia do twierdzy drogą wodną. W tym celu wykopano kanał do jeziora Niegocin, a w fosie kurtyny frontu I zbudowano małą przystań. Nigdy nie zrealizowano planowanego basenu portowego. Prace przy niej zakończono dopiero pod koniec 1853r.

W 1848r. wymurowano także kazamatowe narożniki bastionów Ludwig i Leopold oraz położonych między nimi kleszczy. Tym samym powstał zasadniczy zrąb śródszańca twierdzy.
W dalszym ciągu kontynuowano prace przy skazamatowanych narożnikach pozostałych bastionów oraz przy kojcach artyleryjskich u podnóży barków bastionów. Zakończono je do 1853r. Kojce prawego barku bastionu Prawo oraz lewych barków bastionów Światło, Hermann i Leopold są dwukondygnacyjne, natomiast pozostałe jednokondygnacyjne. Ich wnętrza podzielone są na trzy pomieszczenia bojowe. Na górnej kondygnacji, leżącej na poziomie drogi straży, znajdowały się stanowiska dział, z kolei na dolnych zlokalizowano stanowiska karabinowe. Komunikację pionową zapewniała klatka schodowa.

W 1849r. wybudowano kaponierę przy Bramie Giżyckiej oraz dwa spichlerze na dziedzińcu twierdzy. Dwukondygnacyjna kaponiera miała kształt litery U. Układ stanowisk ogniowych był identyczny jak w kaponierach śródszańca, przy czym miała ona dodatkowe siódme stanowisko dla działa, celem wzmocnienia obrony zewnętrznego wjazdu Bramy Giżyckiej. Oba spichlerze, o konstrukcji drewniano-murowanej, zostały przeniesione z Fortu Lyck. Jego pozostałe elementy ulegały również rozbiórce i przewożone były do Giżycka.
Celem zabezpieczenia potrzeb mieszkalnych załogi twierdzy, przewidywanej na maksymalnie 2500 ludzi, w 1850r. rozpoczęto budowę trzech budynków koszarowych. Koszarowce, zlokalizowane na dziedzińcu śródszańca oraz bastionów Miecz i Hermann, były budynkami trójkondygnacyjnymi. W piwnicy znajdowało się 18 pomieszczeń, pełniących głównie funkcje gospodarcze, natomiast na pozostałych kondygnacjach po 16 pomieszczeń. Piwnice przystosowano do prowadzenia obrony, ich otwory okienne wyposażone były w żaluzje pancerne; m.in. z narożnika koszarowca śródszańca można było ostrzeliwać poternę wjazdową. Komunikację w budynkach zapewniały: ulokowana pośrodku budynku klatka schodowa oraz korytarze w osi kondygnacji. Każdy koszarowiec przewidziany był dla dwóch kompanii wojska.

W latach 1854-1855 zbudowano u podnóża wału wolno stojący mur ze strzelnicami, tzw. mur Carnot'a. Do 1856r. zakończono budowę budynków gospodarczych (piekarnia, stacja gołębi pocztowych).
Podstawowe prace przy twierdzy zakończyło wzniesienie trójkątnych rawelinów z jednokondygnacyjnymi półkaponierami przed Bramą Kętrzyńską i Prochową. Prace te prowadzono w latach 1854-1855.
Łącznie prace murarskie pochłonęły 15638675 cegieł oraz 32921 ton wapna gaszonego.

Tak ukształtowana twierdza zajęła powierzchnię 1 km2. Tworzy ją sześć bastionów. Dwa fronty, Leopold-Ludwig i Ludwig-Miecz, mają narys poligonalny, a pozostałe bastionowy. Całe założenie dopasowano do ukształtowania terenu. Najwyżej zlokalizowany jest śródszaniec, ok. 30 m ponad poziomem jeziora (117 m n.p.m.) i zarazem fosy frontu I. Pośrednim poziomem jest bastion Miecz położony o ok. 5 m niżej. Najniższy poziom stanowią pozostałe bastiony, niższe o 10-15 m od śródszańca. Dopasowanie twierdzy do terenu sprawiło, że budowniczym nie udało się zachować regularnych proporcji. Stąd też istnieją różnice między długościami poszczególnych frontów, a nawet barków bastionów (front I). Nie udało się także zrealizować w pełni założeń projektowych. Zrezygnowano m.in. z dzieł zewnętrznych i obmurowywania skarp.

Źródło Mazurskie Vademecum Turysty

Zdecydowanie odradzam wszystkim którzy się tam wybierają, na zdjęciach wygląda ciekawie,jednak byłem tam z żoną 25.08.13 i powiem tak, mimo ze bilety kosztują tylko 8 zł za osobę to jest to strata nie tylko pieniędzy ale i czasu. Trasy zwiedzania wyznaczone i oznakowane w sposób tak słaby, ze nie widziałem turysty który by się nie zgubił. Ogólnie wszystkie budynki zaniedbane, poniszczone, ozdobione graffiti. Co drugi budynek opisany jakąś nazwą i tyle, w pomieszczeniach do których da się zajrzeć czy wejść ( bo w większości na ścianach widnieje znak zakazu) leżą porozbijane butelki i śmieci. Dziwie się, że miejsce które ma taką historie i mogłoby ściągać rzesze turystów wygląda tak niechlujnie i popada w ruinę. Powiem krótko - wstyd. ODRADZAM WSZYSTKIM

Jestem po trzydniowej wycieczce po Twierdzy. Uwierz mi "przedmówco", że w Twierdzy jest co oglądać. W pierwszym dniu faktycznie nie widziałem zbyt wiele niemniej jednak obejście Twierdzy zabrało mi 8 godzin. W drugim dniu zobaczyłem już dużo więcej. Po prostu zacząłem twierdzę zwiedzać. Ilość mrocznych dostępnych zakamarków mnie po prostu zadziwiła. W trzecim dniu zaopatrzony w porządna latarkę widziałem już bardzo wiele. Nie da się Twierdzy poznać bez przewodnika. Brudno, porozbijane butelki etc. Tego nie zrobili pracownicy Twierdzy. Lepiej zatem takie fakty zgłosić obsłudze i ocenić jej reakcję. Zgadzam się w pełni z Tobą, że należy temu zabytkowi poświecić więcej czasu i pieniędzy. Jest to jednak problem nie tylko obecnego zarządcy lecz przede wszystkim władz miasta Giżycko.

Mieszkam w Giżycku od kilku lat i udało mi się zobaczyć pozytywne zmiany w twierdzy. Coś się tam dzieje lecz niestety powoli. Jedyne co mnie zasmuciło to zamknięcie muzeum Twierdzy, ale poza tym próbują coś tam robić, są nowe miejsca do zobaczenia których nie było kilka lat temu z czego jestem bardzo zadowolona.